Indian Films Marathi - 02

प्रेमाबद्दल

जेव्हां मी खूपंच लहान होतो, तेव्हां मला वेरोनिका आवडायची. ती बाजूच्या बिल्डिंगमधे राहायची आणि साफ़-सफ़ाई करणारी दाशा आण्टी मला त्या प्रवेशद्वारांत घुसूंच नव्हती देत, कारण की मी सूर्यफुलाच्या बिया फरशीवर फेकल्या होत्या. मग मम्माने दाशा आण्टीला वाशिंग पावडरचा एक डबा दिला, आणि दाशा आण्टी मला आंत येऊं द्यायला लागली.

वेरोनिकाचे केसं काळे-भोर आणि डोळे हिरवे होते. आम्हीं दोघं गैस स्टेशनवर हिंडायचो आणि टी.वी. बघायचो. आमचं एकमेकांवर खूप प्रेम होतं आणि सगळे आमचा हेवा करायचे, विशेषकरून आमच्या कम्पाऊण्डचा एक मुलगा ल्योशा रास्पोपोपोव. मग मी शाळेत जाऊं लागलो, आता हिंडायला वेळ फारंच कमी असायचां, आणि मग वेरोनिका एका वेगळ्या शहरांत चालली गेली. पण, जेव्हां मी मोट्ठा होईन, तेव्हां तिला जरूर शोधून काढीन आणि आम्हीं लग्न करूं.

आणि मी आपला निबंध टीचरला दिला.

 आणि, आमच्या वर्गांत होती एक लीज़ा स्पिरिदोनोवा. ती पण सुरेखंच होती, पण मला ती बिल्कुल नाही आवडांयची, कारण तिला बघतांच कळायचं की ती दुष्ट आहे. तर, ‘ब्रेक’मधे लीज़ा स्पिरिदोनोवा टीचरच्या टेबलाशी गेली, माझा निबंध वाचला आणि माझ्यावर हुकूम सोडूं लागली की कुठे-कुठे स्वल्प विराम असायला पाहिजे आणि कुठे नसायला पाहिजे. हे, ती कदाचित अशासाठी करंत होती कारण की तिला वाटायचे की जगातल्या सगळ्या माणसांनी तिच्यावर प्रेम केलं पाहिजे, पण माझांतर जणु चेहरांच सांगायचा की मला ती बिल्कुल आवडंत नाही. माझ्या अज्ञानासाठी मला 3 मार्क्स मिळाले, पण लीज़ा स्पिरिदोनोवाचं येवढ्यांनेसुद्धां समाधान झालं नाही. असं नाहीये की मला फक्त स्वल्प विरामांसाठीच ती आवडंत नाही!

आता मी अकरा वर्षाचा आहे. हे नोट्स, जे तुम्हीं वाचलेत, मी माझ्या एका मित्राला दाखवले, आणि तो म्हणाला, की हे नक्कीच इंटरेस्टिंग आहेत, पण खूपच संक्षिप्त आहेत. म्हणजे, मी खूप कमी-कमी लिहिलंय. पण, मी तर तेवढंच लिहूं शकतो नं, जे खरोखरंच घडलं होतं, म्हणून मी विचारमग्न झालो: अजून पर्यंततर काही फार मनोरंजक घटना घडल्या नाहीयेत, म्हणजे, मला अजून माहीत नाहीये की कशाबद्दल लिहायचे. पण मित्राने सांगितलं:

“तू भविष्यांत काय होईल, ह्या बद्दल लिही.”

“असं कसं?” सुरुवातीलातर मला समजलंच नाही.

“बघ, जसं आता तू असं लिहितोस,” मित्राने मला समजावलं (त्याचं नाव आर्तेम होतं), - “जेव्हां मी इतक्या-इतक्या वर्षांचा होतो, तेहां असं-असं झालं होतं. पण आतां असं लिही: जेव्हां मी इतक्या-इतक्या वर्षाचा होईन...आणि कल्पना कर की काय होऊं शकतं.” 

मी लगेच ही आयडिया पकडली आणि लिहायला बसलो.

अशा प्रकारे ह्या छोट्याशा लघु-उपन्यासाचा दुसरा भाग अवतरला, ज्याचे शीर्षक आहे:

जेव्हां मी होईन...             

जेव्हां मी वीस वर्षाचा होईन, तेव्हां वेरोनिकाला भेटेन आणि आम्ही लग्न करून टाकू. मग हळू-हळू मी एक मोठा माणूस वी.आइ.पी. होईन आणि तीस वर्षाच्या वयांत नक्कीच डाइरेक्टर होईन. हे फार पूर्वीपासून होत आलं आहे, मग ह्यातूंन सुटणार कसं? मला नक्की नाहीं माहीत की ते काम, ते ऑफ़िस कसं असेल, जिथे मी डाइरेक्टर असेन, पण काम मात्र फार जवाबदारीचं असणार, काही असं-तसं, आलतू-फालतू काम नसेल. मी स्वतःच्या कैबिन मधे बसेन, टेलिफ़ोन वर बोलेन, खिडकीच्या बाहेर एक मोट्ठं कम्पाऊण्ड असेल, जिथे खूप सारे ट्रक्स, कन्टेनर्स आणि ड्राइवर्स असतील, आणि मला, कोणत्याही अवस्थेत पालिचला तीन वाजायच्या आधी ल्वोवला पाठवावंच लागेल आणि वलेराला – एलाबूगाला पठवायचं आहे, लगेच. पण वलेराला, माहितीये, एलाबूगाला नेण्यासाठी काहीच नाहीये , तो नुसतांच उभा आहे! आणि, मी टेलिफोनवरून खडसावेन:

“तुम्हांला कळतंय कां जॉर्ज ल्वोविच, मला ह्या गोष्टीत जरा देखील इंटरेस्ट नाहीय की तुमच्याकडे कामाला कोण आलयं आणि कोण नाही आलं! मला फक्त येवढंच पाहिजे की विश्न्याकोवला एग्रीमेन्टप्रमाणे पेमेन्ट झाले पाहिजे!”

मग मी, पप्पांसारखं रागे भरेन, आणि पालिच तडक नोरील्स्कला जाईल, वालेरा – एलाबूगाला, आणि मी आपल्या सेक्रेटरी वीकाला कम्प्लेन्ट करेन की सगळेच्या सगळे मूर्ख आहेत, एक फक्त मीच नॉर्मल आहे – हो, हो.

वीका प्रत्येक वेळेस ‘हो ला हो’ म्हणत असेल, जर एखाद्या गोष्टींत तिचं मत वेगळं असलं तरीही. पण एकदा तिला कळेलं की मी फार रागीट आहे, आणि मी तिला सांगेन की जर माझ्याशी एकमत नसेल, तर फुकट भलते-सलते विचार करण्यापेक्षां तिने तसं स्पष्ट सांगावं.

“मी कधीच विचार करत नाहीं,” वीकाला वाईट वाटेल, “सेर्गेइ व्लादिमीरोविच, मला खरंच असं वाटतं की तुमच्या चारीकडे सगळी मूर्ख माणसं भरली आहेत, फक्त तुम्हीं एकटेच नॉर्मल आहांत. आणि सगळ्यांशी प्रेमाने वागतां, खूपंच प्रेमाने!”

आता मला सांगा, अशी सेक्रेटरी कुठे मिळेल? आणि, जर तिला माझ्या ‘हो शी हो’ म्हणायचं असेल तर काय करणार?

जेव्हां मी चाळीस वर्षाचा होईन तेव्हां माझ्या डाइरेक्टरशिपची टेन्थ एनिवर्सरी साजरी करण्यांत येईल.

शहरातल्या रेस्टॉरेन्ट - ‘इंद्रधनुष्य’ मधे भल्या मोठ्या डाइनिंग टेबललाशी मी बसला असेन, माझे प्रिय सहकारी, मित्र आणि अनेक महिला माझ्यासोबत असतील, स्टार्टर्स घेताना लोकांच्या शुभेच्छा घेईन, त्यांची भाषणं ऐकेन. माझ्या बद्दल, माझ्या मैत्रीबद्दल सम्मान प्रकट केला जाईल.

“तसं बघितलं तर, सिर्योझा,” माझ्या डेप्युटीज़पैकी एक म्हणेल, “साधारण मुलगा आहे, पण त्याच्या योग्यतेकडे बघतां त्याला सर्वोत्कृष्ट म्हणायला काही हरकत नाहीं! तो टेलिफोनचा रिसीवर उचलतो आणी फक्त पाच सेकंदात कोणालाही पटवतो, जेणेकरून वेळेवर सामान चढवणं आणि उतरवणं शक्य होतं.”

बोलणारा अशा पद्धतीने बोलत असेल कि त्याला माझा अधिकार, माझं प्रभुत्व सुदृढ आणि सर्वोच्च वाटतं, आणि मला खूष करणं – त्याची हार्दिक इच्छा आहे. पण एक विसंगत आणि लहरी व्यक्ति असल्यामुळे, मी अचानक आपल्या मित्राला खाली बसवेन आणि म्हणेन:

“बरं, बरं, एफ्रेमोव, काही बोलूं नको. चुपचाप स्नैक्स उचल आणि मग आपण सगळे मिळून ‘कराओके’ म्हणू.” माझ्या शेजारी बसलेली वेरोनिका हसून म्हणेल:

“कित्ती रानटी आहेस तू!” आणि डान्ससाठी निघून जाईल.

आणि जेव्हां मी घरी परत यायला निघेन, तेव्हां माझ्या सोबत वेरोनिका प्रसन्न मनाने चालत असेल.

“काय पार्टी होती!” ती म्हणेल.

आणि, मला माहीत नाहीं कां, ल्योशा रास्पोपोवची आठवण येऊन जाईल.

खरंच तो आमच्या कम्पाऊण्डचा सर्वांत चांगला मुलगा होता!

जेव्हां मी साठ वर्षांचा होईन, तेव्हां माझे नातवंडं असतील. ते आपल्या आजोबावर खूप प्रेम करत असतील, चांगले मार्कं आणून त्यांना खूष करत असतील आणि सदा लाडी-गोडी दाखवतं म्हणत असतील की मी त्यांच्यासोबत खेळावे.

“मी थकलोय,” टी.वी.चे चैनल बदलंत मी कह्णत-कह्णत म्हणेन, “मला विश्रांती घेऊ द्या, दुष्टांनो!”

तेव्हां माझी नात मरीना मला मिठी मारेल आणि खूप-खूप विनंती करंत म्हणेल की मी त्यांच्याबरोबर बाहेर जाऊन ‘स्नो-मैन” बनवावा.

“बस, आता फक्त ‘स्नो-मैन’ बनवणंच शिल्लक राहिलंय!” मी वेड्या सारखा म्हणेन. मला माहितीये की मी थोड़ासा ज़री तोंड वेंगाडत बोललो की मरीना हसत सुटेल. “हे-ए” मी तोंड वेंगाडून म्हणेन, “आलंय म्हातारं खुंट बाहेर रस्त्यावर आणि बनवतंय ‘स्नो-मै-ए-न. येवढी रात्र झालीय, सगळी मुलं आणि त्यांचे मम्मी-पप्पा आपल्या-आपल्या बिछान्यांत लपलेत, पण, डैम इट, मरीनाचा आजोबा बनवतोय स्नो-मै-ए-न.”     

मरीनाचं तर हसतां-हसतां पोट दुखूं लागेल, आणि मी बोलतंच राहीन:

“सकाळपर्यंत स्नो-मैन अचानक टाळ्या वाजवूं लागेल आणि आजोबाच्या चारीकडे फेर धरंत नाचू लागेल. त्रा-ता-ता! त्रा-ता-ता! मुलं माझ्या आणि स्नो-मैनच्या जवळून शाळेत जाताना म्हणतील:

‘चौदा नंबरच्या क्वार्टरमधला (हे आमचं क्वार्टर आहे) म्हातारा अगदी भ्रमिष्ट झालांय. रात्रभर झोपंत नाही!’ पण मग आपल्या भागांत ज़ोरदार वारं सुटेल, मोट्ठे-मोट्ठे वादळं येतील, पण मी जरी कुठेही लपलेला असेन, तरी स्नो-मैनचे रक्षण करीन.”

बस, पुरे झालं आजोबा!” मरीना ओरडेल, किंचाळेल, पण मी म्हणतंच राहीन:

“आणि हवा माझ्या बरोबर स्नो-मैनला सुद्धां जमिनीवरून नेहमीसाठी उडवून नेईल. असं होऊं नये, म्हणून, माझे लाडके, मला तुमच्याबरोबर स्नो-मैन बनवण्याची गळ नको घालू.”

अशा प्रकारे मी बर्फाने काहीही बनवायला नाही जाणार, आणि मुलांसोबत खेळंत राहीन.         

जेव्हां मी ऐंशी पेक्षा थोड्या जास्त वयाचा होईन तेव्हां माझी शेवटची घटका जवंळ आलेली असेल. पण त्या कठिण क्षणांत सुद्धा मी प्रसन्नच राहीन. नातवंडांना जवळ बालावून सांगेन:

“मुलांनो, माझी अंतिम घटका येऊन ठेपली आहे. तुमचे आजोबा क्षणाक्षणाला मृत्युच्या जवळ-जवळ जात आहेत. पट्कन चहा आणि सैण्डविचेस आणा, शेवटचं खाऊं या.”

डबडबलेल्या नेत्राने माझी नात मरीना सैण्डविच करायला जाईल, आणि माझे गंभीर नातू ( ते, म्हणजे, त्यावेळेपर्यंत मोठे झालेले असतील) दगडासारखे चेहरे घेऊन सोफ़्यावर बसतील, आणि त्यांना जीवन ओझ्यासारखं वाटत असेल.

आणि, त्यांच्याकडे बघितल्याबरोबर मला जणु लहानसा सैतानंच चावेल.

“काय रे, दुःखी झालांत का, मुलांनो?” मी विचारीन. “बघा, मी काय म्हणतो, ते ऐका. डेनिस, तुला मी सांगतोय आणि फक्त मैत्रीपूर्ण सल्ला देतोय की तू तुझ्या फर्ममधे दरोडेखोरांबरोबर काम करणं सोडून दे, आणि प्रामाणिकपणे जगायला आणि काम करायला सुरुवात कर. आणि तुला, एल्बर्ट, मी कोणतांच सल्ला नाही देणार, कारण की तू स्वतःच समजुतदार आहेस. फक्त एकंच गोष्ट, जी तुला सांगावीशी वाटतेय, ती म्हणजे, कध्धी असा चेहरा नको करूं, जसा तू आत्तां केलेला आहेस. मला कळतंय की माझ्या मृत्युचं तुला दुःख होईल, पण स्वतःच्या जीवनाचं काय करशील?” आणि मी नाक शिंकरतो.

तेवढ्यांत मरीना आमच्यासाठी चहा आणि सैण्डविचेस आणेल, पण आता माझी इच्छाच नसेल आणि मी नातवंडांना चहा प्यायला सांगेन.

“चला, एल्बर्ट आणि डेनिस, माझ्या सुखद यात्रेसाठी!”

“आजोबा, चहा पिण्याची इच्छांच नाहीये...” दात कटकट वाजवत डेनिस आणि एल्बर्ट म्हणतील आणि जे घडंत आहे, ते सहन न झाल्यामुळे मुठी आवळून धरतील.

“खा, मी म्हणतो खाऊन घ्या!!!” मी जोराने ओरडेन, जसा तरुणपणी ओरडायचो.

“आणि, त्यांनी चविष्ट सैंडविचला, जसे मरीना नेहमीचं करते, तोंड लावल्याबरोबर, माझी आत्मा छताकडे झेप घेईल, मग खिडकीतून बाहेर निघून जाईल, थोडा वेळ घराचा वरती फिरेल आणि लवकरंच देवाजवळ पोहोचेल.

“तर,” देव म्हणेल, “फुकट इकडे-तिकडे नको फिरू. घे हा कपडा आणि धूळ स्वच्छ कर, बाकीचे करताहेत तसं. नाहीतर इथे स्वर्ग स्वर्ग नाही राहणार, नरक होऊन जाईल.

आणि मी धूळ झाडू लागेन, म्हणजे स्वर्ग हा स्वर्गच राहील आणी...वगैरे, वगैरे.

एक वेळ अशी सुद्धां येईल, जेव्हां मी अजिबातंच नसेन.

गावातील रस्त्यांवर शरद ऋतूतील पावसाची झडी लागेल, कम्पाऊण्ड्समधे बोचरं वारं वाहेल, आणि माझे पाय कधीच फुलांच्या ताटव्यांवर नाही पडणार, माझ्या हाताची बोटं कधीच चुटकी वाजवणार नाहीत, माझ्या तोंडात कधीच चेरी-जूस नाही जाणार आणि माझं मन कधीच आनंदाने उचंबळून येणार नाही. नवीन लोक जन्म घेतील, ते आपापलं जीवन जगतील, माझ्या अनुभवांतून काहीच न घेतल्याशिवाय.

पण, कदाचित, कधीतरी ते माझं हे लहानसं पुस्तक वाचतील. त्यांना कळेल की मी आणि वेरोनिका कसे गैस स्टेशनच्या आवारांत हिंडायचो, आणि जिथे हे लोकं राहतात, तिथेसुद्धा गैस-स्टेशन्स असतीलंच. आपल्याकडे तर गैस-स्टेशन्स नेहमी घरांच्या जवळपासंच असतात नं!

लीज़ा स्पिरिदोनोवासारख्या दुष्ट, सुंदर मुली देखील फूल फेकतील आणि स्मित हास्य करतील, त्यांना आठवणंच नाही राहणार की त्यांच्यापेक्षां सुंदर सुद्धा कोणी आहे.        

“हो-हो!” उँच आकाशातून मी त्यांना सांगेन.

आणि तेव्हां थोडा-थोडा पाऊस सुरू होईल. त्या आपापल्या घरांत पळतील चहा प्यायला आणि टी,वी. बघायला, ज्याच्यावर कित्येकदा संध्याकाळी ‘दोन किहोते’ बद्दल फिल्म दाखवंत असतील.

मेरा नाम जोकर...      

इण्डियन फ़िल्म्ससारखीच नास्त्यादेखील बघतांक्षणीच आवडली. सुरुवातीला आमचे खूप छान चालले होते, पण मग ( ते पण, कदाचित बघतांक्षणीच) नास्त्याला जुनी हिन्दी फिल्म ‘मेरा नाम जोकर’ आवडली नाही आणि आम्हीं वेगळे झालो.

हे सगळं असं झालं.

नास्त्या माझ्या घरी आली, आम्हीं कॉफ़ी प्यायलो, आणि मी म्हटलं, चल, एखादी फिल्म बघूं या. जशी, ‘मेरा नाम जोकर’.

“चल, बघू या,” नास्त्या म्हणाली.

मी कैसेट लावली, आणि स्क्रीन वर दिसलं : ‘राज कपूर फिल्म्स प्रेज़ेन्ट्स’. माझ्या डोळ्यांत एकदम पाणी आलं आणि सर्कसच्या अरेनांत रंगीबेरंगी रिबन्सच्या, फुग्ग्यांच्या कल्होळात जोकरची ड्रेस घातलेला राजकपूर आला. लगेच त्याच्याजवळ पांढरे एप्रन्स घातलेले बरेच लोक धावत-धावत आले. प्रत्येकाच्या हातांत कातरी होती.

“तुमच्या हार्टचं ऑपरेशन करावं लागणारेय,” ते म्हणाले.

“कां?” राज कपूरने विचारलं.

“कारण की तुमचं हार्ट खूप मोट्ठं आहे, येवढ़ं मोठं हार्ट घेऊन जगणं खूपच धोक्याचं आहे,” ते म्हणाले. “कारण की येवढं मोट्ठं हार्ट जगांत कोणाचेच नाहीये! ज़रा विचार करा, जर तुमच्या हार्टमधे सगळं जग सामावून जाईल, तर काय होईल?!”

आणि राजकपूर गाणं म्हणूं लागला. मी हे सुद्धा विसरून गेलो की माझ्या शेजारी नास्त्या बसलीये. माझ्या मनांत इतकी खळबळ माजली होती की माझे दात घट्ट मिटले होते, आणि मी उजव्या हाताने डाव्या हाताचे मनगट इतके घट्ट धरले होते की ते दुखायला लागले होते.

सुरूवातीचा जवळ-जवळ अर्धा तास नास्त्या शांतपणाने बघत होती. मग ती हसायला लागली. राजकपूरची मम्मा मरते आहे, त्याच संध्याकाळी तो अरेनांत येतो आणि मुलांना हसवतो, आणि ‘शो’ झाल्यावर काळा चष्मा लावतो, ज्याने कोणाला त्याचे अश्रू नाही दिसणार...आणि ही नास्त्या हसतेय!

“ओय, चश्मा कसा आहे त्याचा – एकदम सुपर!” ती म्हणते.

“नास्त्या,” मी मिटलेल्या दातांमधून तळमळतो, “ही फिल्म सन् सत्तरची आहे!”

पण नास्त्याला त्याने काही फरक पडंत नव्हता की फिल्म कोणत्या सालाची आहे. जेव्हां राजकपूरने आपल्या समोर जुन्या चिंध्यांचा बनवलेला जोकर-बाहुला ठेवला आणि स्कूल टीचरशी झालेल्या आपल्या पहिल्या-वहिल्या असफल प्रेमाबद्दल सांगू लागला, तेव्हां मला नास्त्याकडे बघायचीसुद्धां भीती वाटूं लागली. मला फक्त येवढंच ऐकू येत होतं की ती अति प्रयत्नाने आपलं हसू आवरतेय.

जवळ-जवळ वीस मिनिटं अत्यंत तणावाखाली आम्ही फिल्म बघंत होतो. नास्त्याने आपले गाल हातांत धरले होते, आणि स्क्रीनकडे न बघण्याचा प्रयत्न करंत होती. मला मात्र वाटंत होतं की माझ्यांत इतक्या प्रचंड शक्तिचा संचार झाला आहे की मी नुसत्या नज़रेने सूर्याला नेहमीसाठी विझवून टाकेन. राज कपूर समुद्राच्या काठावर एका कुत्र्याला कुरवाळंत होता.

“सिर्योग, फिल्म बरांच वेळ चालणारेय कां?” शेवटी नास्त्याने विचारलेच.

जणु मला चिडवण्यासाठीच रिमोट कुठेतरी निसटला होता. मी त्याला धुंडलं, कैसेट थांबवली, वीडियो-प्लेयरमधून बाहेर काढली, परत डब्यांत ठेवली आणि डब्यावरून नज़र न हलवातां हळू-हळू म्हटलं:

“सोवियत बॉक्स-ऑफ़िसमधे ही फिल्म दोन तासांपेक्षा थोडीशी जास्त होती. पण, माझ्याकडे – पूर्ण , ओरिजिनल फ़िल्म आहे. तीन तास आणि चाळीस मिनिटांची.”

“कठीण काम आहे,” नास्त्या म्हणाली.

“कठीण,” मी म्हटलं आणि टेबलवार ताल देऊं लागलो.

“सिर्योग,” नास्त्याने भुवया उंचावल्या, “तुला हे सगळं फ़नी नाही वाटंत? बघ, कसा आहे तो, बुढ्ढ्या खुंटासारखा, पण चालला आहे, चालला आहे, स्वतःसाठी मुलगी शोधतोय! आणि जेव्हां सगळे त्याला काढून टाकतात, तेव्हां बसल्या-बसल्या आपल्या बाहुल्याजवंळ फिर्याद करतो!”

“नाही,” मी म्हटलं, “मला ह्यांत काहीच फनी वाटंत नाही.”

“ नुसतं पांचट!” नास्त्याने म्हटले. “चल, त्यापेक्षां, मी काही म्यूज़िकच लावते.”

मी टेबलवरून लाइटर उचलला, क्लिक केला आणि त्याच्या ज्वाळेकडे पहात राहिलो.

“म्यूज़िक तर तुला केव्हांही ऐकता येईल, पण ‘मेरा नाम जोकर” ही फिल्म तुला जगांतला कोणतांच तरूण नाही दाखवणार.”

“थैन्क्स गॉड,” नास्त्या खुद्कन हसली.

त्यानंतर आम्ही कधीच नाही भेटलो.

जातां-जातां नास्त्याने ठामपणे सांगितले कि पहिले मी तिला फोन केला पाहिजे. पण मी फोन नाही केला. काही दिवसांपूर्वी मला आन्या भेटली. मी तिला ‘मेरा नाम जोकर’ नाही दाखवणार, तिला मी ‘श्री 420’ दाखवेन, त्यांत राजकपूर खूप तरूण आहे, आणि त्यांतले गाणे पण मस्त आहेत.